TORNAR A L' OSTAL O LAS MEMÒRIAS D' UNA TRÈVA

Aquel raconte es una istòrieta escrita originalament en francés. Es lo cantaire Lou Dàvi que me butèt a ne far quicòn en occitan, que per el lo tèxt èra "occitan dins l'eime". Avèm parlat de cançon, de scenari, de qual que vòls, mas fin finala, non ai pas pogut ne far res. Puèi, mercés a la rencontre amb lo Mauricí Andrieu, e a la dobertura d'esperit del meu editor que grámerceji per aquò, avèm causit d'integrar una version bilinga del tèxt dins lo quite libre de contes que son, per lo reste, en Francés. Soi plan fièr d'aiçò, perque me pensi qu'es un pauc uníc dins l'istòria de la literatura francesa. Mon libre se pòt trobar de'n pertot a França, e tot lo monde i pòdon descobrir la lenga occitana - e gràcia a Mauricí la lenga bèla. Las causidas lenguistica e de grafia son las del Mauricí, la traduccion es la seuna òbra, la presenti aital.
Bon, e cric, e crac, ma presentacion es accabada, bona legida !


TORNAR A L' OSTAL O LAS MEMÒRIAS D' UNA TRÈVA
revirada occitana del maurici andrieu

Danièl Ardalhés es lo meu nom.
M'apèli Danièl Ardalhés.
Nascut lo 15 de junh de 1978, dins l' apartament de mos parents ; creguèri longtemps que las meunas raices avián pres a de bon a l' estatja dètz-e-ochena d' aquel immòble recent ⎯ amai a Montpelhièr, estent plan tròp jove per ressentir lo meu exilh, la question se pausèssa pas encara. A sèt ans de temps, quitèri la metropòli montpelhierenca per me despatriar cap a l' autra capitala, Tolosa. Aquò 's alara sonca qu' aquela languina atavica comencèt de me ganhar.
Per comprene la natura e l' origina d' aquela manca fondamentala que m' esquiçava l' anma, pacientós, me calguèt tornar trobar l' istòria dels meus, qu' un còp èra de las lors Cevenas originèlas avián sabut téner còp tant a las dragonadas e al brutlament dels lors ostals coma a las galèras e a la torre de Constança. Totjorn e mai que totjorn los qu' èran demorats en vida èran tornats al país e, cada còp, aquela tribú punhastra aviá tornat quilhar las parets de son ostal.
Fin finala, la modernisacion los forcèt a davalar de lor montanha. Pensi qu' aquel estacament al mas de Caucanassa es gravat dins mos gènes mas que, de longtemps, o sapièri pas. Tanlèu lo mas abandonat, los Ardalheses li virèron los talons definitivament e perdèrem dusca a la consciéncia de son existéncia; aquel oblit agent creat un voide jamai comblat per la meuna part. Lo desequilibri que ne resultava venguèt una sorga inconscienta de malaise. Aquò 's pas qu' adulte sonca − quand anèri trabalhar dins l' Òlt − que descobriguèri un ligam entre los elements geografiques divèrses de la meuna vida, quitament al delà de mon existéncia pròpria. Òc ben, per dire la vertat, me sentiái pas capable d'alenar a plec de palmons que sonca dins los países de lenga d' òc. Per trobar la patz per una solucion intellectuala e non pas geografica, me dispausèri a aprene l'Occitan, e atal agèri pas mai de maison mas un ostal1, escambièri chemins et sentièrs contra camins e caminòls1 e quitèri de somiar de revenir au pays per tornar al país.
Aquel aprendissatge de tant m' ocupava l'intelligéncia que me faguèt cabussar una nuèit dins la mai incresibla de las cachavièlhas. Un ser que dormiái, lo caprici del sòmi me menèt sus un planastèl dur coma una figa seca jol seu cèl blau en parasòl, ont se podiá desvistar una capelòta bastida d' un sistre que contrastava amb lo calquièr de l'endrech. Un escrich i endicava: " Agachatz la vista". Quand se despassava la capelòta de quauques passes, se podiá descobrir un panoramà que regaudissiá la vista, per una rompedura del planastèl ofrent una perspectiva a mai de 180 grases sus la val en contrabàs, e daissavi mon anma se repàisser d' aqueles païsatges. Tornavi sus mas piadas quand una tension auratjosa venguèt arrestar lo temps dins l' espandi. Dos liuces raièron lo cèl. Un sentit d' orror m' arrapèt e, sai pas perqué, lo meu agach se portèt emplenat de páur cap a la capèla qu' aviá pres d' aires fantaumatiques. Las linhas de l' avertiment avián lisat e sens pèrdre de la lor sonoritat, revertavan pas mai çò qu' aviái legit bèl primièr. Destrièri ara " Agachatz la bèstia ! ". Lo cèl escampèt tota sa tencha de silenci e l' oxigène s' enfugiguèt per m' aufegar en un sentit de negror engerdabla. Creguèri en vertat qu' anavi passar, que m' en anavi morir en somiant en occitan. Tressusant, acrancat a mos lençòls destrempats, me desrevelhèri.

Alara un jorn, la meuna lenga novèla de totjorn jos la berreta, quitèri mon emplec dins l' Òlt. Tornèri a Tolosa triomflant, qu' un temps, reüssiguèri a i fugir la meuna dolor viscerala en parlant als vièlhs del bèl temps a.

La femna que partejava ma vida d' aquela epòca me parlèt d'un emplec que li parava los braces a Orleans. Rebequèri: " Sortir d'Occitània, jamai ! " Coma me fasiá somacion de justificar mon refús categorique ⎯ causa que ne siguèri plan incapable ⎯ un gaudre d' incomprenença nos butèt a nos desseparar. Inagat de dolor e parlant solet tot lo sant clame del jorn dins la lenga dels trobadors, me metèri a trevar per la vila ròsa ont lo monde s'acostumèron fin finala al meu baujum e i m' aurián daissat confir pel lor divertiment màger.
Per astre, mon paire venguèt e me sauvèt d' aquela perdicion.
De Carcassona, me venguèt quèrre, metèt d'oras per me trobar e, quand aquò siguèt fach, m'embarquèt dins sa veitura sens dire cap de mot. Pensavi que me preniá al seu ostal, mès passèrem Carcassona ; puèi Narbona e Besièrs. A nautor de Sant-Joan-de-Vedàs, tot juste avant Montpelhièr, quitèt l'autostrada e s' endralhèt cap a las Cevenas. Se perdèt lo meu paire, prenguèt lo camin pus long e se perdèt un còp de mai encara. Aquò 's pas que sus las onze oras del ser que tampèt lo seu veïcule a la cima d' un planastèl peirós coma la pèira. Totjorn sens escambiar una paraula, nos partegèrem un marrit entrepan e nos endormiguèrem dins la veitura. Me desrevelhèt lo matin d' aprèp e tot m' ajudant a sortir, me diguèt sonca: " Çò que cèrcas de badas a Tolosa es aicí." Me desrabant de la veitura, mon agach embracèt un planastèl que, pelat coma lo cuol d' un ase, susplombava lo causse d' una infinitud absoluda, a la mesura de l'univèrs totjorn cercat. Sul pic reconeguèri qu'aquel infinit èra per ieu la meuna certitud : m'aviá menat a Caucanassa, un mas perdut a la cima del causse cevenòl. Aicí, dins lo ventre del desèrt ventós, negats al mièg d' autres dins un mont de pèiras, se tenián los vestigis de l'ostal. Se mon paire èra pas vengut puslèu lo tirar del trauc del desbrembièr, aquò's que n'aviá pas tornat trobar l' acte de proprietat que dempuèi pauc de temps sonca. "I a pas l'aiga, nimai l'electricitat e aquò's tròp luènh de tot per èstre connectat jamai. Se vòls d'aquel molon de pèiras, es teu." E lo paire me daissèt aquí ⎯ èri tornat a l' ostal enfin, al meu ostal, que sos fondaments èron sièches sus las òssamentas de generacions d' Ardalheses.

En tornant quilhar l'ostal, trobèri jols escombres de la cròta de traças de la Guèrra de las Cevenas: una bíblia reformada, quauques tòmes de l'Encyclopédie de Diderot e un fusilh rovillat que penjèri endessús de la chimenèia. Dempuèi que soi arribat, vivi coma o faguèron los meus dabancièrs en me noiriguent de castanhas, de noses, d' èrbas e de granas salvatjas. Braconi quauque pauc que i a pas gaire de garda-caça dins aqueste mas desobrat. Lo ser, duèbri la bíblia per lausenjar l' Eternal que merceji de las benfasenças de la jornada, oblidi pas de li rendre gràcias tanben pel meu retorn a l' ostal, sus aquesta tèrra que ne soi sortit e qu' aimariái d'i me fondre. Òc-ben, ai de qué cantar las lausenjas de Dieu: uèi, manqui pas de res, lo meu ostal s'es arborat tornar de las roïnas, lo fuòc crama dins la chimenèia, vau quèrre l' aiga a la sorga e s'un aplech me manca, consulti las taulas de l'Encyclopédie per n'estudiar la concepcion. La santat va plan e ai gravat sul lindal de la chimenèia aquesta devisa: Qui fa de son ventre un jardin, a pas besonh de medecin1.
Cèrtas, m' agradariá d' aver ma companha alprèp de ieu o, fauta d'ela, d' amics que poguèssi parlar en lenga d' òc amb eles. Alara, m' adreci al noguièr bèl, lo noguièr de darrèr l'ostal e als singlars que landrejan lo ser. Tornèri quilhar tanben la paret del pichon cementèri duscas aquí abandonat, a cent mètres del mas. N'adobèri lo paredon de pèiras secas, sauclèri las tombas, las floriguèri, un còp rascladas las lausas que n' assagèri de tornar far aparéisser los noms: tornèri trobar una partida de la genealogia Salas, una branca de ma pròpria familha que l' un de sos patriarcas siguèt pastor. Quand ai identificat un paure defuntat, li parli e fau viure tornar lo mas atal repoblat.
Me fa dòl de poder pas restaurar l'ensemble de l'endrech, mas caldriá per aquò que los eretièrs d'aquelas roïnas siguèsson d'acòrdi e donc los caldriá cercar, anar al cadastre, a cò de notaris, trabalhar per trobar l'argent de besonh per totas aquelas requistas; mas me soi plan jurat de jamai pus quitar Caucanassa. Demòri donc, umile, dins mon ostal pichon d'una estatja que cada nivèl mesura un trentenat de mètres carrats e que lo seu teulat es estat tornat far de per mos suènhs, de lausas, coma se lo molon de pèiras de calquièr al mièg de que la meuna demòra es siècha èra la terranha qu'aquesta n'aviá grelhat.
L'autre jorn, coma tombèri malaute, me metèri al lièch e me sonhèri amb de plantas, seguent en aquò lo precèpte marcat sul lindal. En esperant qu' aquò passèssa e fauta d'anar onorar la memòria dels meus dabancièrs, cantavi lo "Se canta1". Pensèri ben que i anavi passar, creguèri quitament de veire mon anma partir aspirada per una granda clartat blanca; febrós, traversèri aquel camin luminós e qué siguèt pas ma suspresa de tornar trobar al cap d'aquel tunèl mos cosins Salas, que dempuèi lo començament de ma malautiá aviái daissat d'anar veire !
D'en primièr traguèrem pena per nos comprene que, paísbassòls sus las broas, de totjorn parlèron un dialècte cevenòl, entre que ieu aprenguèri lo lengadocian del País Naut, mas bon an mal an, nos n' endevenguèrem, donat que la lenga demòra la mèma.

Quand fin finala poguèri quitar lo lièch e acabar de trevar l'ostal tal coma una anma en pena, trobèri lo mas quilhat tornar del tot al tot e abitat per de familhas entièiras. Tot aquel monde son verament requistes e, al mièg d'eles, pòdi dire que me senti, ara, vertadièirament en çò mieu ; aquí perque, coma ai començat de redigir aqueste pichon memòri sul sicut del mieu retorn a Caucanassa, me demòra pas mai uèi que de lo conclure.

Cèrtas, podriái esperlongar sens fin lo raconte e far d' aquestas pajas un libret intime, mas li teni pas que l' ai redigit dins mon francés mairal, que d' ara'ndavant, aimi pas mai aquela lenga centralisatritz. Clavi aqueste mot qu'assajarai un jorn, de segur, de far passar al meu paire. Mas aquí que se tusta a la pòrta de l' ostal ! Aquò's Gedeon Salas que dintra en çò mieu e li demandi : "Bonjorn Gedeon, vas plan ? Diga-me, compreni pas perque siàtz pas venguts me parlar puslèu, vosautres, à l'epoca de mon arribada ?" Bon pastor, alisant la sieuna barba polida, Gedeon m' agacha d'un somrire tant infinit coma lo causse. Lo daissi a la seuna meditacion enigmatica e acabi mon tèstament. A ! Aquí-lo que bolèga, me para la man per m'entraïnar darrèr el. "Arribi, arribi." Lo temps de conclure per aqueles darrèrs mots, puèi prendrai la cana e lo capèl e segrai Gedeon per charrar un pauc del meu retorn a l' ostal. Alara, reconciliat amb lo nòstre passat e lo nòstre avenir, anirem florir las tombas.

E VOSAUS, DE QUE’N PENSATZ ?

Coma escriveire de lenga d’òil, soi a cercar lo biais d’utilizar la lenga occitana en literatura francesa, question literàri que me tafura dempuei longtemps. Alara, o disi francament, los que vòlan cercar dels pels sus uòus, anatz a la vinha ! Obrissi pas le subjèct per trobar coma comentàri d’escriure sonque en occitan, on una vision militanta.
Veici los problèmas que se pausan :
1°) Coma far passar de l'occitan dins d'unes textes en francés quand la grafia normalisada es de missant legir pel monde non occitaniste.
2°) De saber que la grafia mistralenca pòt esser compresa de tot le monde en se petassan per utilizar dels frasas pròchas de las en francés (e aquò fa patoés),
3°) Escriure coma s'ausís en francés, que fa libre de "terroir" e es per l’autor lo risc de se far clavelat una chiòta mòrta sus la pòrta.

Lo dire de Silvan Chabaud, de Mauresca Fracàs Dub, sòci del PEN club Occitan


Question dificila... n'ai lo cap que fuma ! Es qu'existis d'exemples de romans que mesclan doas lengas? portugués e anglés? francés e bulgar? Per exemple.. fau veire. A mon avejaire sias forçat de transcriure la lenga dins una grafia qu'existis (mistralenca o classica) mai es una marrida idèa de bricolar una grafia "passe partout" que te semblarà evidenta a tu mai pas a totei lei legeires. As que de metre la revirada en dessota a cada còp, en nòta? L'occitan es una lenga, ambé sei còdes.... pòs pas la pensar coma un "soupoudrage" dins lo roman sensa tombar sus lo problema de la compreneson. Tot depend dau public visat, un legeire que parla pas occitan? Alors fau escriure en francés e metre sonque de pichòtas frasas cortetas en occitan (amb revirada) que van pas geinar lo debanament dau quite roman e sa fluiditat. Giono, dins son temps, avia mesclat son òbra amb d'unei mòts prés au provençau, mai d'un biais asardos e de còp en inventant de causas qu'an ren de veire amb la realitat de la lenga, sonque per faire "provençau" o puslèu bensai "provinciau".... Donc mèfi! l'exercici es perilhos.
Vaqui ma pensada, fosca, sus lo sujet


Silvan
www.mauresca.fr




Lo dire de Maime (conegut tamben jós l'escais nom de Limostachut), del siti http://ieumaitot.nireblog.com


L'ustage de mai d'una lenga dins un texte se fasia a l'Atge-Mejan. Avem d'exemple en literatura barròca maitot (las nimfas de du Bartas parlen chascuna dins sa lenga, me sembla). Avem d'exemple en Lemosin emb "Je me souviens de Limoges, te'n rapelas ?" de Melhau : un texte en francés au centre e sus los costats, un texte en occitan diferen dau francés. Panazô, dins daus libres de "terroir" utiliza de las frasas en òc dins los dialògues, sens las revirar (en grafia classica). Crese que Delpastre fai coma lo Melhau dins "D'una lenga l'autra", dau bocin en francés, d'autres en òc, sens revirar. Quò demanda la coneissença de las doas lengas finalament.

Me sembla que fau escriure l'occitan coma l'escrives, pas d'un autre biais. Quand botem 'na frasa en espanhòu o anglés dins un texte en francés, l'escrivem pas en fonetica per que sia mas aisat de legir (de prononciar ?) per un public francés.

Podem utilizar lo francitan maitot. Quò balha 'na color a la lenga. Pense a çò que se fai en argòt francés, coma los romans de Leo Malet. Mas quò demanda maitot 'na coneissença linguistica. O far un lexic a la fin dau libre o de la novela, coma per mai d'un roman "argotier" o "francitan" (coma Jacquou le Croquant).

De segur, fau pensar au public per lo quau escrives. Un public occitanofòne que sap pas escriure la lenga, un public que la sap escriure, un public que la coneis pas dau tot...

La responsa es benleu dins n'autra question : perdeque de l'occitan dins un texte en francés ? Me sembla que lo "perdeque" pòt orientar lo "coma".

Veiqui quauquas reflexions sus la question... Sei pas segur que quò t'aidarà !!

Manel, què és aixó?

Benvolgudas, benvolguts,

I a una còla de musica catalana que m'agrada fòrça, e me sembla qu'es pas gaire coneguda del nòstre costat dels Pirèneus. Manel es pas un grop pro engatjat, mas coma me diguèt un amic catalan, es important d'aver de gropes simplament fòlks. I a un tròç d'eles que m'encanta especialament, "En la que el Bernat se't troba". Ne trobi la musica polida, modèrna, e a son biais, catalana. Aconselhi als musicians occitans d'i prestar l'orelha, qu'es una direccion artistica rica d'ensenhaments.
Benlèu que se teniái un bon nivel de catalan, cercariái mai que de la musica, coma amb Massilia o Mauresca. Mas bon, solide que pòdi compréner las paraulas de Massilia, ba pòdi pas encara faire amb la musica catalana. Aital, la musica me sufís.
Alavètz, a vosaus de jutjar; aquí lo clip per la cançon "En la que el Bernat se't troba", tirada de l'album Els millors professors europeus.

Mauresca es tornat a de bon!

Los piratas del Bartàs an accabat un album madur, poetic, rapaire, engatjat e mai que mai intelligent ! Sortit lo 22 de novembre, Cooperativa es una etapa dins lo camin dels Fracasses. Es a dire que los amics del "Nòrd de Mediterranea" sont passats del "Pastis de ta fabrication" de lors vint ans a un album, me pensi, completament dins la dralha del famós Do It Yourself punkí.
Do it qué ? Lo pastis? Que non, Cooperativa passa lo messatge que per far rodar la ròda, cal balhar la man a son vesin, cal trabalhar e viure al nivèl local, tot en aguent l'uèlh dobèrt sul monde. Fai çò que vòls que siá fait, pensa lo monde se lo vòls tremolar, baralha se vòls fugir la pression, mas la vida es dins ta man (e dins tas caussaduras tamben). Pel primièr còp, me sembla, explican de que es un "Fracàs". Cresi qu'ai comprés la diferencia d'amb la "Chorma" de Massilia, mas me'n assugurarai al prèp dels interessats avans de m'avançar mai.

Alavètz, en conclusion, los messatges simples e vertadièrs vesinan la poesia pura una vision globala mai complexa, la musica es plan variada: corrètz crompar aqueste disc!

LOS SECRETS DE MA COSINA

Vos prepausi un tèxt meu, escrit en Francès que fuguèt revirada dins la revista Òc pel poeta Joan-Pèire Tardiu que ne grámerceji.

Un jorn l’ermita arribèt sul causse, a l’endreit pus endefòra de tot, ont i a pas que las pèiras que fròtjan. Los bruches que corrián disián qu’èra un de la vila, un d’aquels que « tòrnan a la tèrra », que venon viure dins los ostals vièlhs e te fan de plantacions de kiwís la dimenjada. E, a çò que me contèt l’arbre, l’òme i auriá tornat mastar una casèla de pastre que las lausas èran tombadas pel sòl. Coma que n’angue, s’i seriá rebondut, per o dire tant d’un biais pròpri coma figurat.

Ieu pr’aquò l’endreit lo descobriguèri sonque del temps qu’èri doctorant en biologia vegetala a l’INRA e qu’acabavi ma tèsi sul vielhiment dels arbres. Per aquela recèrca caliá far tot un flòc d’estudis comparatius sus d’escapolons de vièlhs especimèns isolats e coma mon amorosa trabalhava a Montpelhièr, aquò èra en solitari que tota la setmana estralhavi los causses en cèrca dels troncs pus vièlhs. Nos tornàvem trobar amassa la dimenjada e contunhavi de far ma culida per respondre a la quita demanda de mon amiga que, curiosament, se sentiá pas espanida al pus fons d’ela qu’en dralhant pel campèstre dinc’a tant que fuguèsse arrenduda. Sa tissa la butava de contunh e aquò’s ela que fuguèt l’encausa qu’explorèssi un causse peirós qu’autrament l’auriái pas jamai estralhat.

 Un dimenge, partiguèrem en veitura per tal de nos anar pèrdre al pus pregond del desèrt francés. Alavetz, tanlèu arribats al cap de la rota, ambe las cauçaduras als pès, nos roncèrem dins un clapàs capelat d’euses. Erem ambe la saca sus l’esquina, lo camembert, lo talhon de cambajon del païs, e lo pan de miga : galhards e mai uroses, caminàvem a vista de nas e traversàvem d’un pas bravament afogat un planòl rascle. Après qu’agèrem caminat tres oras de temps, nos engulhèrem dins un airal que la vegetacion l’aviá defugit. I aviá sonque de fuèlhas d’agrífol que nos venián graupinhar los pompilhs quand, a la virada d’un desnivèl, tè ! aquí qu’apareguèt davant nosautres. Era pas mai naut qu’aquò, lo tronc ventrut, e, en lo vegent de luènh, semblava un omenàs arbrejaire ambe de cauças de velós lenhós, un d’aquels que parlan d’un aire content d’eles, ambe las mans dins las pòchas e un parelh d’ussas espessas qu’ombrejan lors uèlhs malauts. Quicòm de macabre. Agèri lèu la sentida qu’aquel arbre èra d’aquels ògres que s’enraiçan e que los pòdes pas tombar aisidament, una sentida pas brica agradiva.

Quand mon pissadís s’escampilhèt sus la tèrra assecada, m’avisèri que s’amodava aquí una brava reaccion contra ieu, coma se l’arbre rebutava aquel crime de maca-magestat, qu’auriás dit quitament qu’aviái pissat sul « Sause Vièlh » de Tolkien. Me tornèri embraguetar, te faguèri a la lèsta un prelevament sul casse reguèrgue, puèi tornèri ambe la nòvia per tal de manjar amb ela lo vrespalhon sus l’erbeta, camembert e talhon de cambajon. En prenguent lo cafè, sortiguèri l’escapolon de casse que m’esperforcèri de ne legir las linhas lenhosas, e, zo confessi, èra ben lo prelevament pus estrange que me fuguèsse estat donat de veire : lo tròç tirat del tronc clausiá, en mai de la lenha, de pichons esclapons de pèira e de brigalhs d’evòri o d’òs. L’istòria de l’arbre començava atal : un jorn l’ermita arribèt los uèlhs macats e còp sec los bruches correguèron qu’èra un d’aquels que « tòrnan a la tèrra ». Aviá penjat son lum dins una casèla de pastre que las lausas èran tombadas pel sòl. L’arbre sabiá l’afar : aviá conegut aquel òme.

Al ras de la casèla i aviá un ròc qu’ambe l’erosion aviá un biais de conca, una mena de lavabò natural que s’emplenava de nonent al briu de la jornada per balhar cada jorn a un òme çò que i cal d’aiga. En i anant doçament, l’ermita de las cauças de velós sachèt estalviar l’aiga per tal d’entreténer coma cal un ortet.

Aquel òme que parlava amb un aire content d’el e las mans dins las pòchas èra pas un païsan ni mai un ortalièr del dimenge, lo trabalh de l’òrt èra per el un afar que i permetiá de subreviure ; aimava pas las plantas, aimava pas los animals, èra un misantròpe, un ancian director d’escòla d’art que viviá ara en mitan rural. Aviá ajut son ora de glòria, sos biaisses de ministre, sos rendètz-vos ambe de ministres, justament. Mas i n’a qu’èran estats geloses d’el e sos emplegats l’avián quitat per l’atacar fin finala en justícia. Los artistas tanben, aquels conasses que me fan dire, te l’avián secutat, a-n-el qu’èra un bastisseire : dètz e sèt galariás qu’aviá montadas, sens comptar l’escòla… Ni mai un tesson solfinaire de trufas negras, l’aviá sachut trobar, l’argent, amodar los rasals, aver amb el lo monde que caliá. Son filh èra prumièr president de cort d’apèl, sa femna s’èra engulhada coma quicòm al Ministèri de la Cultura e aviá collocat una de sas filhas al Conselh Regional, del temps que l’autra èra maridada amb un militari cosin del president de la Cambra de Comèrci e d’Industria. Era un d’aquels novèls senhors de la Republica, d’aquels ògres que s’enraiçan e que los pòdes pas aisidament desregar.

Sonca que pecaire, coma dins totes los contes de fadas ambe d’ògres e de princessas, un jorn de revòltas, la jacariá aviá tot afrabat. Los Jaques - aquels emplegats pas jamai pagats, aquelas femnas agarridas, aquels artistas mespresats, envejoses – te li estropèron las dròllas e la femna, quicòm que per el, rai, èra pas grèu d’espersé, mas aquò’s l’afront sens se’n poder venjar qu’èra desondraire per òps. E puèi aquela cacibralha l’avián volgut penjar, mas el aviá escotelat una de las jovas revoltadas e aviá escampat lo cadabre del prumièr estagi de son escòla d’art ont sosteniá lo siètge, en aprofietant atal aquela diversion escasuda per s’enfugir per una pòrta esconduda.

Aquel òme malsapiós ondrat d’ussas arbrejairas aviá rejunt lo campèstre abartassit e dralhat un brave brieu dinc’a las confinhas del monde de las cartas. A la perfin aviá trobat la casèla de pastre. L’art e sos privilègis senhorials, aquò èra un afar acabat. Rebutat per sos companhs e descorat per la creacion artistica, èra vengut ermita e cada jorn a tengut l’ermita remenava lo passat en se pausant de questions sus sa casuda. A despart d’aquò, en entretenguent son òrt, escampava de pèiras a las bèstias salvatjas qu’èran pas gaire espessas pr’aquò, e plangiá plan d’aver pas d’ortalièr ni mai de felena que te i poguèssi ficar un emplastre, que pecaire aimava pas las plantas. Aimava pas tanpauc far los afars e aviá pas jamai ajut lo biais de res : sonca que, a l’enrevèrs, èra estat bravament amarvit quand s’agissiá de far siás las realisacions dels autres.

Un jorn que rondinava plan mai que de costuma, te vegèt una flauja insolenta que brulhava, l’insolentona, dins son ortet. Aquel arbronèl naissent qu’aviá lo fetge de començar de butar de rams, i veniá panar l’aiga. L’ermita te prenguèt la palabessa per escanar, d’un gèste afrabaire, aquela panaira que se podiá pas desirar e que la desirava saique pas. Mas d’ausida i tornèt pel cap l’enveja qu’aviá d’una felena a matrassar : e ben tè ! en finala perqué pas ? Perqué d’aquel freule brostet ne fariá pas la feleneta blonda que somiava de i tòrcer los punhets… Pausèt la palabessa.

Alavetz l’ermita s’esperforcèt de far demesir de tot biais aquel esper palficat dins la peiralha, aquel tronc prometeire d’un bòsc vertudós ; preniá un maissant plaser a i desfulhar la camba, a i tòrcer lo branc, a far patir aquel aglan ramificat, a i pissar dessús : que pissar sus aquela metafòra, èra d’un biais pissar sus la quita vida e i tòrcer los punhets…Aquò èra, a sos uèlhs malauts, mestrejar l’astrada.

Per fòrça calguèt ben que se mainèsse que sens p’raquò s’enraiçar a plec, la planta se manteniá. L’ermita s’embaurèt pas, que n’aviá fiblat de plan mai vertudoses : tres setmanas d’agarriment moral e arribava a domdar qual que fuguèsse…Atal, puslèu que de desregar lo pichon casse, se faguèt un plaser de contunhar a i’n far veire las pèiras, tant talament pecaire que l’arbre arrestèt a bèles paucs de ramelar e que son folhum calve comencèt de jaunejar. Crusèl, l’ortalièr voliá pas veire son enemic tombar d’un còp, - aquò’s mens la mòrt dels autres que i agradava de veire que non pas lo moment que n’èran a las espèrras al cap d’un long combat desparièr.

Benlèu ben que son èrnha i veniá de çò que tot pichonet l’avián tròp peltirat, mas aquò l’ermita z’aviá oblidat ; los arbronèls son als arbres çò que sèm als dròlles, e, coma per un dròlle, lo caractari d’un arbre s’apren a l’educacion que receb lo broton. A mesura que creissiá, lo bonzaï veniá maissant. Aquela maissantisa de’n prumièr se mostrava pas a bèls uèlhs vesents, e lo mal prenguèt, coma òm z’auriá pogut pensar, a las raices. Lo pichon casse aviá plan comprés que l’ermita i’n fariá veire a mesura que vendriá pus bèl e aquò’s per causa que deminguèt sas montadas de saba e que s’esperforcèt de far créisser sonque sas raices, mai que mai las que probainavan de cap a l’òrt qu’atal ne pompèt lo pauc d’imor que permetiá a la legumalha d’amadurar. Aquel revenge portèt frucha en faguent perir la de l’òrt : plan mai enganiva que non pas las atacas de front de l’ermita, aquela dieta aflaquiguèt tarriblament lo que, pro curiosament, s’avisèt pas d’apariar la mòrt de son ortet ambe la butada del casse. Per portar remèdi a la manca d’ortalissa, calguèt que l’ermita se botèsse a caçar e atal tot un brieu fuguèt luènh de l’arbre. Aquel temps vegèt lo pichon casse remosar tota son energia per ajúnher -en faguent créisser una raiceta longa- la conca emplenada d’quela aiga fresca e escarsa que se’n assadolèt alavetz tant coma poguèt dinc’a tant que l’ermita tornèsse.

E l’ermita tornèt, l’uèlh desvariat e lo cròc lusent, amb un mèrle a mitat descompausat a plec de cais. Pecaire, aviá cambiat qu’es pas de dire dempuèi qu’èra arribat sul causse ! De nautor mejana e lo ventre espés coma un tronc d’arbre, d’aquel temps semblava de luènh un gròs casse uman a la rusca de velós, d’aquels que pr’amor que sabon cunhar las raices al pus pregond del terren social fan grelhar sonque de cepets. Quand l’arbre vegèt tornar a la jaça vièlha l’ermita encrocat coma un maissant euse ambe los pès capelats de micòsi, comprenguèt que lo tipe èra prèste a se daissar desregar. L’ògre se mainèt çaquelà, bravament emmalit, qu’ambe los tres jorns qu’èra pas estat aquí n’i aviá ajut pro per que l’arbronèl venguèsse un tronc vertudós ambe de raices pregondas. S’aquò i fuguèt penós de s’avisar d’aquò, l’ermita comprenguèt a qué s’apreniá aquel espaniment subte de l’arbre sonque quand se volguèt desassedar e que te vegèt la raiceta cunhada dins la conca eissucha. Amalit, l’ògre cussonat se roncèt dins la jaça per ne  tornar sortir còp sec armat d’una pigassa.

Era en bon mèstre que l’ermita aviá mesestimat son maissant escolan e, a dos passes del tronc que voliá ajúnher, trabuquèt sus una raiç enganiva qu’èra sus son camin. Emportat per la pèrda d’equilibri, rebalèt cap prumièr contra un branc grafut que l’esperava e que dinc’aicí aviá un aire bonàs. L’ermita udolèt de la dolor patida quand lo branc i crebèt los uèlhs.

L’arbre aviá ganhat e i aviá tot pres: son òrt, son aiga e amb aquò de segur son avidament, son autoritat e mai sa dignitat. Coma aviá quitament pus los uèlhs per se plorar, l’ermita podiá pas far de mens que de se daissar morir de nonent, domdat, d’ara-enlà d’un biais incontestable, pel casse. Atal, tanlèu qu’agèt tirat de la pòcha de sas cauças l’auselon mòrt qu’aviá portat en venent de caçar, l’ermita se permetèt un darrièr vrespalh e, se sachent condemnat, s’embarrèt dins sa casèla ont moriguèt desprovesit de tot.

Un còp que lo maissant director, per fin, fuguèt mòrt, l’arbre patiguèt pus coma autres còps d’èstre agarrit a tengut, e poguèt créisser e se mastar a bèl èime. Coma aviá crescut al pè de la casèla, lo casse, per se tirar de l’embarrament peirós, auriá degut desbolhar la bastenda. Sonca qu’aquò’s pas aquò que faguèt, pr’amor que se voliá manjar l’ermita e mai engolir sos òsses per tal que demorèsse pas res d’aquel òme qu’aviá tant asirat. Alavetz se botèt a créisser en arc viradís a l’entorn de la casèla dinc’a tant que de son tronc los dos caps se rejunhiguèsson : l’arbre engoliguèt la casèla que brigalhèt ambe los rèstas de l’ermita e atal emprenhèt lo sieu còr lenhós de brisons de pèira e d’esclapons d’òsses.

Lo jorn qu’arribèri a l’endreit pus en defòra de tot que se pòsque trobar sul causse, ont i a pas que las pèiras que fròtjan, aquò’s aquela istòria qu’ai tornada trobar embarrada dins lo tròç de lenha tirat del tronc, qu’al dintre i clausián, en mai de la lenha, de bocinòts de pèira e de brigalhs d’òsses. Agèri, tot legiguent aquel raconte òrre, una revelacion, un òrdre vengut del cèl : l’amiga e ieu, aquò’s pas per còp d’asard qu’èrem venguts a-n-aquel endreit ont s’èra cunhada la raiç del mal. Sachèri que bastiriái aquí un ostal ambe de panèus solaris e una eoliana : rai, me despatolhariái ben ambe lo burèu de pòsta per tal que lo factur poguèsse passar aquí !

Anguèrem a la vila, a la Comuna pel cadastre, veire lo proprietari, mercandejar lo pètz, aviam crentat la preempcion de la SAFER, enfin poguèrem crompar lo terren ont tornèrem, colons que sèm, per i penjar nòstre lum. Los uèlhs en finala dubèrts per ma mission purificadoira, abandonèri ma tèsi en biologia per venir, ieu qu’èri de la vila, un d’aquels que « tòrnan a la tèrra », e plantan de kiwís la dimenjada. Prudentament armat d’una tronçonusa, tombèri lo casse dolent e los ressegaires me’n faguèron de pòstes que faguèri secar longtemps.

Uèi, dins mon ostal bastit a l’endreit ont èra la jaça vièlha, ai fait pausar una remirabla cosina integrada en fusta de casse, ambe d’incrustacions de pèira e d’òsses, una cosina escalprada dins la fusta d’un d’aquels ògres que s’enraiçan e que los pòdes pas aisidament tombar, mas qu’un còp tombats te balhan de pòstes subrebonas. Quand l’ola cantorleja e que las sauças chuquejan, los invitats i vòlon entendre la promessa d’una bona mangisca. Ieu pr’aquò, sabi ben qu’aquò’s mas pòstes que cridan venjança. Per las far calar, après cada vrespalh, atuqui lors malediccions a còps d’esponga embeguda de javèl. 

Julian CAMPREDON - Brûlons tous ces punks pour l'amour des elfes, edicions Monsieur Toussaint Louverture (www.monsieurtoussaintlouverture.net)