Aquel raconte es una istòrieta escrita originalament en francés. Es lo cantaire Lou Dàvi que me butèt a ne far quicòn en occitan, que per el lo tèxt èra "occitan dins l'eime". Avèm parlat de cançon, de scenari, de qual que vòls, mas fin finala, non ai pas pogut ne far res. Puèi, mercés a la rencontre amb lo Mauricí Andrieu, e a la dobertura d'esperit del meu editor que grámerceji per aquò, avèm causit d'integrar una version bilinga del tèxt dins lo quite libre de contes que son, per lo reste, en Francés. Soi plan fièr d'aiçò, perque me pensi qu'es un pauc uníc dins l'istòria de la literatura francesa. Mon libre se pòt trobar de'n pertot a França, e tot lo monde i pòdon descobrir la lenga occitana - e gràcia a Mauricí la lenga bèla. Las causidas lenguistica e de grafia son las del Mauricí, la traduccion es la seuna òbra, la presenti aital.
Bon, e cric, e crac, ma presentacion es accabada, bona legida !
TORNAR A L' OSTAL O LAS MEMÒRIAS D' UNA TRÈVA
revirada occitana del maurici andrieu
Danièl Ardalhés es lo meu nom.
M'apèli Danièl Ardalhés.
Nascut lo 15 de junh de 1978, dins l' apartament de mos parents ; creguèri longtemps que las meunas raices avián pres a de bon a l' estatja dètz-e-ochena d' aquel immòble recent ⎯ amai a Montpelhièr, estent plan tròp jove per ressentir lo meu exilh, la question se pausèssa pas encara. A sèt ans de temps, quitèri la metropòli montpelhierenca per me despatriar cap a l' autra capitala, Tolosa. Aquò 's alara sonca qu' aquela languina atavica comencèt de me ganhar.
Per comprene la natura e l' origina d' aquela manca fondamentala que m' esquiçava l' anma, pacientós, me calguèt tornar trobar l' istòria dels meus, qu' un còp èra de las lors Cevenas originèlas avián sabut téner còp tant a las dragonadas e al brutlament dels lors ostals coma a las galèras e a la torre de Constança. Totjorn e mai que totjorn los qu' èran demorats en vida èran tornats al país e, cada còp, aquela tribú punhastra aviá tornat quilhar las parets de son ostal.
Fin finala, la modernisacion los forcèt a davalar de lor montanha. Pensi qu' aquel estacament al mas de Caucanassa es gravat dins mos gènes mas que, de longtemps, o sapièri pas. Tanlèu lo mas abandonat, los Ardalheses li virèron los talons definitivament e perdèrem dusca a la consciéncia de son existéncia; aquel oblit agent creat un voide jamai comblat per la meuna part. Lo desequilibri que ne resultava venguèt una sorga inconscienta de malaise. Aquò 's pas qu' adulte sonca − quand anèri trabalhar dins l' Òlt − que descobriguèri un ligam entre los elements geografiques divèrses de la meuna vida, quitament al delà de mon existéncia pròpria. Òc ben, per dire la vertat, me sentiái pas capable d'alenar a plec de palmons que sonca dins los países de lenga d' òc. Per trobar la patz per una solucion intellectuala e non pas geografica, me dispausèri a aprene l'Occitan, e atal agèri pas mai de maison mas un ostal1, escambièri chemins et sentièrs contra camins e caminòls1 e quitèri de somiar de revenir au pays per tornar al país.
Aquel aprendissatge de tant m' ocupava l'intelligéncia que me faguèt cabussar una nuèit dins la mai incresibla de las cachavièlhas. Un ser que dormiái, lo caprici del sòmi me menèt sus un planastèl dur coma una figa seca jol seu cèl blau en parasòl, ont se podiá desvistar una capelòta bastida d' un sistre que contrastava amb lo calquièr de l'endrech. Un escrich i endicava: " Agachatz la vista". Quand se despassava la capelòta de quauques passes, se podiá descobrir un panoramà que regaudissiá la vista, per una rompedura del planastèl ofrent una perspectiva a mai de 180 grases sus la val en contrabàs, e daissavi mon anma se repàisser d' aqueles païsatges. Tornavi sus mas piadas quand una tension auratjosa venguèt arrestar lo temps dins l' espandi. Dos liuces raièron lo cèl. Un sentit d' orror m' arrapèt e, sai pas perqué, lo meu agach se portèt emplenat de páur cap a la capèla qu' aviá pres d' aires fantaumatiques. Las linhas de l' avertiment avián lisat e sens pèrdre de la lor sonoritat, revertavan pas mai çò qu' aviái legit bèl primièr. Destrièri ara " Agachatz la bèstia ! ". Lo cèl escampèt tota sa tencha de silenci e l' oxigène s' enfugiguèt per m' aufegar en un sentit de negror engerdabla. Creguèri en vertat qu' anavi passar, que m' en anavi morir en somiant en occitan. Tressusant, acrancat a mos lençòls destrempats, me desrevelhèri.
Alara un jorn, la meuna lenga novèla de totjorn jos la berreta, quitèri mon emplec dins l' Òlt. Tornèri a Tolosa triomflant, qu' un temps, reüssiguèri a i fugir la meuna dolor viscerala en parlant als vièlhs del bèl temps a.
La femna que partejava ma vida d' aquela epòca me parlèt d'un emplec que li parava los braces a Orleans. Rebequèri: " Sortir d'Occitània, jamai ! " Coma me fasiá somacion de justificar mon refús categorique ⎯ causa que ne siguèri plan incapable ⎯ un gaudre d' incomprenença nos butèt a nos desseparar. Inagat de dolor e parlant solet tot lo sant clame del jorn dins la lenga dels trobadors, me metèri a trevar per la vila ròsa ont lo monde s'acostumèron fin finala al meu baujum e i m' aurián daissat confir pel lor divertiment màger.
Per astre, mon paire venguèt e me sauvèt d' aquela perdicion.
De Carcassona, me venguèt quèrre, metèt d'oras per me trobar e, quand aquò siguèt fach, m'embarquèt dins sa veitura sens dire cap de mot. Pensavi que me preniá al seu ostal, mès passèrem Carcassona ; puèi Narbona e Besièrs. A nautor de Sant-Joan-de-Vedàs, tot juste avant Montpelhièr, quitèt l'autostrada e s' endralhèt cap a las Cevenas. Se perdèt lo meu paire, prenguèt lo camin pus long e se perdèt un còp de mai encara. Aquò 's pas que sus las onze oras del ser que tampèt lo seu veïcule a la cima d' un planastèl peirós coma la pèira. Totjorn sens escambiar una paraula, nos partegèrem un marrit entrepan e nos endormiguèrem dins la veitura. Me desrevelhèt lo matin d' aprèp e tot m' ajudant a sortir, me diguèt sonca: " Çò que cèrcas de badas a Tolosa es aicí." Me desrabant de la veitura, mon agach embracèt un planastèl que, pelat coma lo cuol d' un ase, susplombava lo causse d' una infinitud absoluda, a la mesura de l'univèrs totjorn cercat. Sul pic reconeguèri qu'aquel infinit èra per ieu la meuna certitud : m'aviá menat a Caucanassa, un mas perdut a la cima del causse cevenòl. Aicí, dins lo ventre del desèrt ventós, negats al mièg d' autres dins un mont de pèiras, se tenián los vestigis de l'ostal. Se mon paire èra pas vengut puslèu lo tirar del trauc del desbrembièr, aquò's que n'aviá pas tornat trobar l' acte de proprietat que dempuèi pauc de temps sonca. "I a pas l'aiga, nimai l'electricitat e aquò's tròp luènh de tot per èstre connectat jamai. Se vòls d'aquel molon de pèiras, es teu." E lo paire me daissèt aquí ⎯ èri tornat a l' ostal enfin, al meu ostal, que sos fondaments èron sièches sus las òssamentas de generacions d' Ardalheses.
En tornant quilhar l'ostal, trobèri jols escombres de la cròta de traças de la Guèrra de las Cevenas: una bíblia reformada, quauques tòmes de l'Encyclopédie de Diderot e un fusilh rovillat que penjèri endessús de la chimenèia. Dempuèi que soi arribat, vivi coma o faguèron los meus dabancièrs en me noiriguent de castanhas, de noses, d' èrbas e de granas salvatjas. Braconi quauque pauc que i a pas gaire de garda-caça dins aqueste mas desobrat. Lo ser, duèbri la bíblia per lausenjar l' Eternal que merceji de las benfasenças de la jornada, oblidi pas de li rendre gràcias tanben pel meu retorn a l' ostal, sus aquesta tèrra que ne soi sortit e qu' aimariái d'i me fondre. Òc-ben, ai de qué cantar las lausenjas de Dieu: uèi, manqui pas de res, lo meu ostal s'es arborat tornar de las roïnas, lo fuòc crama dins la chimenèia, vau quèrre l' aiga a la sorga e s'un aplech me manca, consulti las taulas de l'Encyclopédie per n'estudiar la concepcion. La santat va plan e ai gravat sul lindal de la chimenèia aquesta devisa: Qui fa de son ventre un jardin, a pas besonh de medecin1.
Cèrtas, m' agradariá d' aver ma companha alprèp de ieu o, fauta d'ela, d' amics que poguèssi parlar en lenga d' òc amb eles. Alara, m' adreci al noguièr bèl, lo noguièr de darrèr l'ostal e als singlars que landrejan lo ser. Tornèri quilhar tanben la paret del pichon cementèri duscas aquí abandonat, a cent mètres del mas. N'adobèri lo paredon de pèiras secas, sauclèri las tombas, las floriguèri, un còp rascladas las lausas que n' assagèri de tornar far aparéisser los noms: tornèri trobar una partida de la genealogia Salas, una branca de ma pròpria familha que l' un de sos patriarcas siguèt pastor. Quand ai identificat un paure defuntat, li parli e fau viure tornar lo mas atal repoblat.
Me fa dòl de poder pas restaurar l'ensemble de l'endrech, mas caldriá per aquò que los eretièrs d'aquelas roïnas siguèsson d'acòrdi e donc los caldriá cercar, anar al cadastre, a cò de notaris, trabalhar per trobar l'argent de besonh per totas aquelas requistas; mas me soi plan jurat de jamai pus quitar Caucanassa. Demòri donc, umile, dins mon ostal pichon d'una estatja que cada nivèl mesura un trentenat de mètres carrats e que lo seu teulat es estat tornat far de per mos suènhs, de lausas, coma se lo molon de pèiras de calquièr al mièg de que la meuna demòra es siècha èra la terranha qu'aquesta n'aviá grelhat.
L'autre jorn, coma tombèri malaute, me metèri al lièch e me sonhèri amb de plantas, seguent en aquò lo precèpte marcat sul lindal. En esperant qu' aquò passèssa e fauta d'anar onorar la memòria dels meus dabancièrs, cantavi lo "Se canta1". Pensèri ben que i anavi passar, creguèri quitament de veire mon anma partir aspirada per una granda clartat blanca; febrós, traversèri aquel camin luminós e qué siguèt pas ma suspresa de tornar trobar al cap d'aquel tunèl mos cosins Salas, que dempuèi lo començament de ma malautiá aviái daissat d'anar veire !
D'en primièr traguèrem pena per nos comprene que, paísbassòls sus las broas, de totjorn parlèron un dialècte cevenòl, entre que ieu aprenguèri lo lengadocian del País Naut, mas bon an mal an, nos n' endevenguèrem, donat que la lenga demòra la mèma.
Quand fin finala poguèri quitar lo lièch e acabar de trevar l'ostal tal coma una anma en pena, trobèri lo mas quilhat tornar del tot al tot e abitat per de familhas entièiras. Tot aquel monde son verament requistes e, al mièg d'eles, pòdi dire que me senti, ara, vertadièirament en çò mieu ; aquí perque, coma ai començat de redigir aqueste pichon memòri sul sicut del mieu retorn a Caucanassa, me demòra pas mai uèi que de lo conclure.
Cèrtas, podriái esperlongar sens fin lo raconte e far d' aquestas pajas un libret intime, mas li teni pas que l' ai redigit dins mon francés mairal, que d' ara'ndavant, aimi pas mai aquela lenga centralisatritz. Clavi aqueste mot qu'assajarai un jorn, de segur, de far passar al meu paire. Mas aquí que se tusta a la pòrta de l' ostal ! Aquò's Gedeon Salas que dintra en çò mieu e li demandi : "Bonjorn Gedeon, vas plan ? Diga-me, compreni pas perque siàtz pas venguts me parlar puslèu, vosautres, à l'epoca de mon arribada ?" Bon pastor, alisant la sieuna barba polida, Gedeon m' agacha d'un somrire tant infinit coma lo causse. Lo daissi a la seuna meditacion enigmatica e acabi mon tèstament. A ! Aquí-lo que bolèga, me para la man per m'entraïnar darrèr el. "Arribi, arribi." Lo temps de conclure per aqueles darrèrs mots, puèi prendrai la cana e lo capèl e segrai Gedeon per charrar un pauc del meu retorn a l' ostal. Alara, reconciliat amb lo nòstre passat e lo nòstre avenir, anirem florir las tombas.